Onze samenleving kenmerkt zich vandaag de dag door een enorme dynamiek, ingegeven door technologische en sociale ontwikkelingen. Nieuwe technieken leiden tot snellere informatievoorziening en het brede gebruik van sociale media zorgt voor razendsnelle opinievorming rond actuele gebeurtenissen. Het gemiddeld opleidingsniveau is de afgelopen jaren in hoge mate gestegen en de mate waarin we willen meebeslissen over onze eigen toekomst en die van onze directe omgeving is navenant gegroeid. Besluitvormers hebben veel meer dan vroeger te maken met kritische burgers die via oude en nieuwe media hun geluid laten horen.
Regionale samenwerking
Deze ontwikkelingen leiden tot toenemende complexiteit van maatschappelijke problemen. Een traditionele aanpak is niet meer succesvol, nieuwe inzichten zijn nodig om deze opgaven effectief aan te pakken. Een solistische opererende overheid is immers niet meer in staat om de complexe problematiek op te lossen. Zowel op landelijk als op regionaal niveau zien we nieuwe samenwerkingsvormen groeien rond maatschappelijke complexe opgaven. Zo werken lokale overheden in veel domeinen met elkaar samen, vaak in de vorm van gemeenschappelijke regelingen om zo ook de democratische legitimiteit formeel vorm te geven. Voorbeelden zijn de gemeenschappelijke aanpak van afvalverwerking en ruimtelijke ordeningsvraagstukken.
Netwerken
Naast deze gemeenschappelijke regelingen werken lokale overheden ook samen in netwerkorganisaties met publieke en private partners. Netwerken zijn meer informeel van karakter, hoewel er op formele wijze gewerkt wordt aan maatschappelijke opgaven op basis van een wettelijke of democratisch gelegitimeerde opgave. Zo werken binnen het sociale domein lokale overheden nauw samen met andere publieke instellingen, zoals sociale werkvoorziening, UWV en het onderwijs, rond vraagstukken op het gebied van de regionale arbeidsmarkt. Naast deze publieke partners maken ook private partners, werkgevers- en werknemersorganisaties, deel uit van deze netwerken. Hoe deze specifieke vorm van netwerksamenwerking wordt vorm gegeven is te beluisteren in onze podcast die in april 2021 is gepubliceerd.
‘Couleur regionale’
In dezelfde maand is ook een onderzoek van PON&Telos en Brabantadvies verschenen met de titel ‘Couleur regionale van de Brabantse arbeidsmarktregio’s. In het onderzoeksrapport concluderen de onderzoekers dat de oorspronkelijk heldere en afgebakende taakstelling in de loop van de jaren is verbreed met nieuwe doelstellingen en ambities. Zij vinden het opmerkelijk dat er een heldere analyse ontbreekt op basis waarvan deze nieuwe doelen zijn geformuleerd. Ook de vraag of het bestaande netwerk de juiste samenwerkingsvorm is om deze nieuwe ambitie op te pakken wordt niet gesteld. De onderzoekers concluderen dat er op deze wijze onduidelijkheid en nieuwe complexiteit het netwerk in sluipt.
Om deze onduidelijkheid te voorkomen zijn reflectie en structurele transparante communicatie over zowel de gezamenlijke als de individuele doelstellingen een noodzakelijke voorwaarde om de netwerken verder te ontwikkelen.
Auke Blaauwbroek - StrategieCentrale
Effectiviteit versterken
De hierboven onderzochte netwerken zijn heterogeen samengesteld en bestaan zowel uit publieke als uit private stakeholders. Beide partijen hebben naast een gedeeld belang ook eigen belangen. Zo hebben vakbonden er bijvoorbeeld belang bij om de infrastructuur van de arbeidsmarktregio te versterken. Zij creëren op deze wijze een zichtbare positie voor hun eigen leden en gebruiken de infrastructuur om hun regionale positie te versterken die bij de opheffing van Arbeidsvoorziening in 2001 verloren is gegaan. Ook sociale werkbedrijven hebben baat bij een duidelijke positie in de regionale infrastructuur, omdat zij onder de huidige wetgeving formeel nog steeds met opheffing worden bedreigd. Vermenging van gemeenschappelijke belangen en organisatiebelangen kan leiden tot uitbreiding van doelen en ambities van de regionale netwerken en daarmee tot onduidelijkheid en nieuwe complexiteit.
Om deze onduidelijkheid te voorkomen zijn reflectie en structurele transparante communicatie over zowel de gezamenlijke als de individuele doelstellingen een noodzakelijke voorwaarde om de netwerken verder te ontwikkelen. Leg de verschillende agenda’s naast elkaar, herformuleer de oorspronkelijke opgave en maak opnieuw afspraken over positionering en inhoudelijke bijdrage van de verschillende stakeholders.
Uit het onderzoek blijkt tevens dat ambities en doelen verbreed worden zonder dat er een duidelijke analyse aan ten grondslag ligt. Binnen veel netwerken ontbreekt dan ook een expliciete analyse-functie, die aangeeft hoe het netwerk zich verhoudt tot de veranderende omgeving. Op basis van een dergelijke analyse kan het netwerk vervolgens verschillende scenario’s of praktische keuzes voorleggen om de koers aan te passen en aan te laten sluiten bij de actuele vragen. In het verlengde van deze discussie is dan tevens de vraag opportuun of het bestaande netwerk wel de meest adequate vorm van samenwerking biedt .
Regie
In bovengenoemde heterogene netwerken van publieke en private partners heeft een van de publieke partners veelal een leidende en regisserende rol. Overheden hebben naast een noodzakelijke democratische legitimering van de maatschappelijke opgave ook de middelen tot hun beschikking om het netwerk te laten functioneren om de opdracht in gezamenlijkheid vorm en inhoud te geven. Het hier aangehaalde onderzoek maakt duidelijk dat er duidelijk regie genomen moet worden. Transparantie over doelstellingen, analyses over de te varen koers en inrichting van het netwerk zijn vraagstukken die om een oplossing te vragen. De StrategieCentrale ondersteunt lokale overheden en publieke organisaties om deze regiefunctie te versterken.
