Coalitievorming gemeenten

De StrategieCentrale heeft ruime ervaring met coalitievorming na gemeenteraadsverkiezingen. Zowel als informateur bij het proces als ambtelijk vooraf (overdrachtsdocument), tijdens het proces en daarna.

De rol van informateur

In de gemeente Oss is het informatieproces van de grootste partij (SP) na enkele weken stuk gelopen. De tweede partij in de gemeente (VDG) vraagt de StrategieCentrale het informatieproces over te nemen. Na een snelle eerste informatieronde langs alle politieke partijen in de gemeenteraad van Oss is het voorstel geformuleerd om een coalitie te vormen van 4 partijen onder leiding van de VDG. Naast de vertrouwde samenwerkingspartners VVD en CDA is de lokale partij Beter Oss een nieuwe speler in de coalitie. De media worden opgetrommeld en de beoogde samenstelling van de nieuwe coalitie wordt wereldkundig gemaakt.

Van informatie naar formatie

Wanneer de verschillende achterbannen akkoord zijn met de gekozen samenwerkingspartners starten de onderhandelingen. De eerste bijeenkomst vindt plaats op in een gemeenschapshuis in één van de kernen van de gemeente Oss. Ondanks de keuze voor een transparante communicatie met de buitenwereld is het eerste gesprek in beslotenheid. We spreken met elkaar over proces en procedures en de inhoud komt slechts op het niveau van te behandelen dossiers aan de orde. Het gesprek gaat over de samenstelling van de onderhandelingsdelegaties, de prioritering van dossiers en over de communicatie met de achterban en de media. Met name de vraag in hoeverre het onderhandelingsteam transparantie wil betrachten neemt veel van de tijd in beslag.

Overdrachtsdocument

Verkiezingen zijn een bijzondere tijd voor zowel bestuurders als ambtelijke organisaties. Een belangrijk document dat bij veel onderhandelingen op tafel ligt is het overdrachtsdocument. Hierin geven ambtelijke expert aan de onderhandelaars mee welke dossier om ‘aandacht’ vragen.

Bij de StrategieCentrale hebben we diverse malen gewerkt aan een overdrachtsdocument. Een aantal dingen zijn daarbij belangrijk. Dit document moet ambtenaren de vrijheid geven om los van de politieke arena vanuit hun expertise prioriteiten aan te geven. Welke dossiers vragen om ‘richtinggevende’ uitspraken in een coalitiebespreking? Een goed overdrachtsdocument is dus meer dan een wensenlijstje uit de organisatie. Het is een combinatie van strategizing, inhoud en politieke sensitiviteit.

Het overdrachtsdocument moet tenminste uit drie onderdelen bestaan:

1. Strategische koers

2. Richtinggevende uitspraken

3. Financiële kaders

Veel gemeenten hebben een strategisch visie vastgesteld. Het is goed om deze visie uit te werken en te concretiseren, wat betekent onze visie voor de komende coalitieperiode? Een uitwerking van de visie in een strategische koers is een update van kansen en bedreigingen, nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen en ideeën voor aanpak (ook wel fiches genoemd).

Belangrijk is ook dat de nieuwe coalitie richtinggevende uitspraken doet: hoe gaan we om als we geconfronteerd worden met verschillende scenario’s? Bijvoorbeeld wel of geen windmolens, verdere regionalisering of een nieuwe inkoopstrategie Jeugdzorg? Tenslotte is het goed om de financiële kaders weer te geven, wat zijn onontkoombaarheden?

Inhoud op de agenda

Na een eerste stevige inhoudelijke dag is het fundament gelegd voor de nieuwe coalitie en starten de inhoudelijke besprekingen op het stadhuis midden in het centrum van Oss. Achter de grote glazen ramen van de verschillende vergaderzalen is duidelijk te zien wie er met wie aan tafel zit en voor aandachtige kijkers buiten zijn zelfs de onderhandelingspunten zichtbaar op de borden langs de vergadertafels. Er is gekozen voor een thematische benadering en ondersteunende medewerkers schuiven aan bij de onderhandelaars. Na een korte inhoudelijke toelichting op de huidige stand van zaken beginnen we aan de rondes langs de verschillende partijen. Wie wil wat realiseren? Is daar voldoende steun voor en is het haalbaar en te financieren? Deze vragen staan voortdurend centraal. Dossiers die niet direct oplosbaar zijn parkeren we. Zo reizen we met elkaar langs het economisch dossier, onderwijs en zorg komen langs, economie en ruimtelijke ontwikkeling en aan aantal dossiers die specifiek voor de gemeente Oss van belang zijn. De herinrichting van de binnenstad, de aandacht voor het buitengebied en de verschillende voorzieningen voor de kernen en natuurlijk de kermis.

Proces

De sfeer tijdens de onderhandelingen is ontspannen. Twee ambtelijk ondersteuners zijn bij alle besprekingen aanwezig en maken aantekeningen die de basis vormen voor het uiteindelijke coalitieakkoord. De relatie met de media is aanvankelijk gemoedelijk, maar inhoudelijk valt er langzamerhand niet meer zoveel te melden en zo worden de bijeenkomsten met de verschillende media (Brabants Dagblad, lokale tv en radio) een herhaling van zetten. Bij de bijeenkomsten met de media zitten ook de politieke partijen aan tafel, ook de partijen die niet aan de coalitie deelnemen. We zien het ongeduld bij hen en daarmee ook het ongemak van de bijeenkomsten groeien.

Afronding

De spanning stijgt inmiddels ook aan de onderhandelingstafel, immers de lastige thema’s moeten nu besproken worden. De inhoudelijke onderhandeling gaat vanaf dit moment gepaard met een politieke onderhandeling. ‘Als jullie dat willen binnenhalen, dan gaan wij voor dit punt’. De besprekingen worden met grote regelmaat onderbroken voor een schorsing en bespreking met de achterban. Op sommige momenten doorzien we allen het spel dat gespeeld wordt en kunnen we er met elkaar hilarisch om lachen, op andere momenten lopen de emoties hoog op en is de spanning om te snijden. Na ruim twee weken onderhandelen ligt er een basis voor een coalitieakkoord en gaan de twee schrijvers aan de slag. Onderwijl worden de wethoudersposten verdeeld. De grote dossiers zijn snel verdeeld over de vijf kandidaat-wethouders, het venijn zit in de kleinere en politiek vaak lastigere dossiers. Uiteindelijk wordt er gezamenlijk een oplossing bedacht voor alle dossiers en is het nieuwe team bekend binnen de coalitie. Nu zijn de achterbannen weer aan zet en het inhoudelijk akkoord en de wethoudersposten worden kritisch beschouwd. Uiteindelijk zijn alle partijen akkoord en vindt de laatste presentatie plaats aan media en collega-partijen in de Raad. Twee weken later wordt het nieuwe college van B&W geïnstalleerd en is het formatieproces formeel afgesloten.